به گزارش روابط عمومی کانون خوزستان، نخستین جلسه از مجموعه نشست‌های سیر مطالعاتی با ارائه‌ی مباحث کتاب «رستاخیز کلمات» نوشته‌ی محمدرضا شفیعی کدکنی، با موضوع (بررسی ابعاد کاربردی و آموزشی کتاب رستاخیز کلمات و تأکید بر نقش زبان در رشد خلاقیت ادبی اعضای ادبی کانون) و حضور الخاص ویسی، پژوهشگر برتر خوزستانی و دکترای تخصصی زبانشناسی، کارشناسان، مربیان و رابطین واحد آفرینش‌های ادبی کانون خوزستان و گلستان در محیط اسکای روم معاونت فرهنگی کانون خوزستان تشکیل شد.

ویسی در این نشست زبان را مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌های قراردادی دانست که هر ملت برای تفهیم نظرات و نیات خود آن‌ها را به کار می‌گیرد.

 وی افزود: زبان گران‌بهاترین و باارزش‌ترین میراث هر ملتی است که نقش عظیمی در تغییر و تحول و تکامل دانش بشری داشته و دارد و به‌منزله کلیدی است که درهای اندیشه‌های بشری را می‌گشاید و آدمی را به گنجینه‌های دانش و فرهنگ و تمدن می‌رساند.

او خاطر نشان کرد: در کنار توجه به متون ادب فارسی و کندوکاو پیرامون آن‌ها، می‌بایست به مطالعه جنبه‌های زبان‌شناختی این زبان کهن نیز پرداخته شود تا از این رهگذر، بتوان دانش آموزان و دانشجویان را با ابزارها و روش‌های تحلیل زبان‌شناختی متون ادبی نیز که امروز در ادبیات جهان، امری معمول است آشنا کرد.

این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی در ادامه با اعتقاد به اینکه هنر زبان در چگونگی انتقال افکار و نظرات و توانایی به‌کارگیری کلمات نهفته است، بیان کرد: ادبیات، هنر بیان نیات به‌وسیله زبان و وسیله‌ای است هنرمندانه برای تبیین افکار، احساسات، عواطف و عقاید بشر، به همین دلیل است که زبان ادبی جلوه‌ای از هنر بشری است.

ایشان زبان را دستگاهی سمبلیک خواند که ترکیبی از نشانه‌ها و علائم قراردادی است و اظهار داشت: ازآنجاکه زبان در پرورش قوای فکری و روحی هر جامعه و ارتقا و تکامل یک نسل نقش مهمی را ایفا می‌کند، لازم است مربیان و معلمان در امر آموزش‌وپرورش، تعلیم ابعاد کاربردی زبان را در حوزه‌های مختلف ازجمله ادبیات و رشد خلاقیت‌های زبانی را در بیان مفاهیم ذهنی و ادبی و فرهنگی سرلوحه کار خود قرار دهند و با تقویت زبان کودکان و نوجوانان، زمینه پذیرش هر نوع دانشی را برای آنان فراهم سازند.

ویسی بابیان اینکه صورت‌گرایان برای تبیین نظریه‌ی خود از دو فرآیند "خودکارشدگی " و "برجسته‌سازی " استفاده کرده‌اند، توضیح داد: به باور آن‌ها، زبان در استفاده روزمره‌ی آن و در متون علمی و پژوهشی، روان و خودکار است و اساساً به‌عنوان وسیله‌ای برای انتقال معنا به کار می‌رود و گوینده تلاش می‌کند منظور خود را با آن بیان کند. اما هنگامی که شاعری می‌خواهد از این زبان به‌عنوان ابزار بیان شعری استفاده کند، زبان به این شکل باقی نمی‌ماند؛ بلکه از فرم و حالت معیار، خارج شده و وارد عرصه شعر می‌شود. این فرآیند "برجسته‌سازی" نامیده می‌شود.

وی در ادامه تشریح کرد: کتاب رستاخیز کلمات درس نوشته‌هایی است که توسط محمدرضا شفیعی کدکنی به بررسی فرمالیست‌های روسی و نظریه آن‌ها پرداخته است و مانند دیگر آثار، نویسنده‌ی آن سرشار از حرف‌های تازه و نکته سنجی‌هایی است که در حوزه زبان و چگونگی بهره‌گیری از قابلیت‌های زبانی در حوزه ادبیات و شعر قابل‌توجه است.

این مدرس دانشگاه فصل‌های آغازین کتاب رستاخیز کلمات را حاوی تاریخچه‌ی مربوط به پیدایش فرمالیسم و خاستگاه آن در روسیه دانست و با عنوان اینکه شفیعی کدکنی در این فصول برای یافتن چرایی پیدایش فرمالیسم در روسیه به تاریخ و فرهنگ روسیه نقبی زده و ریشه این مکتب ادبی را در ویژگی‌های قوم روس جست‌وجو کرده، یادآور شد: فرآیند شکل‌گیری یک اثر ادبی و "ادبیت" در فرمالیسم روسی یکی از مباحث اصلی و محوری این کتاب است. ادبیت همان عاملی است که ماده خام زبانی را تبدیل به یک اثر ادبی می‌کند و تمام تلاش صورت‌گرایان بر همین متمرکز بوده که این فرآیند را رمزگشایی کنند.

ویسی اضافه کرد: آشنایی‌زدایی یکی از مهم‌ترین چشم‌اندازهای نظریه فرمالیسم روسی است و راه‌های بی‌نهایت دارد که هنرمندان بدان دست می‌یابند و از مواد خام خود به شعر، پی‌رنگ یا به سینما برسند.

وی در ادامه گفت: صورت‌گرایان روسی محتوا یا معنی را چیزی جز تجلی صورت نمی‌دانند و مسئله دیرینه تقابل نقش و محتوا و شکل یا صورت را از بنیاد قبول ندارند. در این رویکرد معنی همان صورت و صورت همان معنی است.

این پژوهشگر برتر خوزستانی در ادامه تأکید کرد: ادبیات بیشتر درگذشته بر تصویرسازی و ایماژ‌ها استوار بوده اما از نظر صورت‌گرایان روس ادبیات، هنر تصویرها و ایماژها نیست، بلکه هنر به‌کارگیری و آرایش واژه‌ها است و در این بین تاریخ ادبیات، هنر، دین و اسطوره، چیزی جز تاریخ تحول ساختار و صورت نیست.

او در پایان بابیان اینکه ازنظر صورت‌گرایان روس آنچه در ادبیات اهمیت دارد "نقش" است، متذکر شد:

آن‌ها معتقدند که سازه‌ها و عناصر زبانی می‌توانند در سیاق دیگری و دریافت نقش دیگر زنده شوند و اجزاء سازنده یک شاهکار جدید شوند. به همین سبب، صورت‌گرایان تکامل ادبی را در شکل تحول نوع و سبک‌ها می‌بینند.

ویسی اظهار کرد: مطالعه زبان و ادب فارسی در خلاء و در فضای تجریدی نتیجه‌بخش نخواهد بود و مفاهیمی از قبیل "جادوی کلمات"، "رستاخیز کلمات" و غیره تداعی بخش این واقعیت است که مطالعات ادبی باید از قالب سنتی فراتر رفته و در ارتباط و تعامل با سایر دانش‌ها مانند دانش زبان‌شناسی و گرایش‌های متفاوت آن مورد توجه قرار گیرند.

گفتنی است: مجموعه نشست‌های سیر مطالعاتی به همت واحد آفرینش‌های ادبی کانون استان خوزستان به صورت ادامه‌دار، در ماه‌های آینده و طی چند جلسه با مباحث جزئی‌تر برگزار خواهند شد.